Drastyczny spadek urodzeń w Polsce – wyzwania demograficzne i bariery rozwoju rodzin

W Polsce odnotowano historycznie niski poziom urodzeń – w pierwszych trzech kwartałach 2024 roku na świat przyszło jedynie 192 tysiące dzieci, najmniej od czasów powojennych. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), liczba ta spadła o 18 tysięcy w porównaniu do ubiegłego roku. Spadający wskaźnik dzietności i brak stabilnych rozwiązań na rynku pracy oraz w obszarze mieszkalnictwa tworzą trudne warunki dla młodych rodzin, co poważnie wpływa na decyzje prokreacyjne Polaków.

Kryzys demograficzny – przyczyny spadku dzietności

Zdaniem demografa Mateusza Łakomego, autora książki „Demografia jest przyszłością,” szybkie starzenie się polskiego społeczeństwa, obniżający się odsetek osób w wieku produkcyjnym i drastycznie niski wskaźnik dzietności to wyzwania, które mają złożone przyczyny. Stabilność rynku pracy i różnice w poziomie wykształcenia między kobietami a mężczyznami mają istotny wpływ na decyzje o założeniu rodziny. W Polsce aż połowa młodych kobiet ma wyższe wykształcenie, podczas gdy wśród mężczyzn odsetek ten wynosi tylko 30%. Różnica ta tworzy jedną z największych nierówności edukacyjnych w Europie, co znacząco wpływa na kształtowanie się relacji partnerskich i decyzji o posiadaniu dzieci.

Kolejnym czynnikiem są trudne warunki pracy dla młodych osób, szczególnie wszechobecne umowy na czas określony. Wśród osób w wieku 20–24 lat, aż połowa pracuje na takich umowach, a w grupie 25–29 lat odsetek ten nadal utrzymuje się na poziomie 30%. Niska stabilność zawodowa i niemożność planowania przyszłości stają się barierami dla założenia rodziny. Dodatkowo brak elastycznych form zatrudnienia – jak praca na część etatu, która sprzyjałaby łączeniu opieki nad dziećmi z aktywnością zawodową – również utrudnia powiększanie rodzin.

Warunki mieszkaniowe i finansowe

Kwestie finansowe i mieszkaniowe są równie ważne, zwłaszcza przy podejmowaniu decyzji o posiadaniu drugiego i kolejnych dzieci. Rosnące koszty utrzymania, a także trudności w zakupie lub wynajmie odpowiedniego mieszkania, zwłaszcza o większej powierzchni, ograniczają możliwości młodych rodzin. Jak wskazuje Mateusz Łakomy, dla wielu osób konieczność posiadania przestronnego lokum jest jednym z istotnych czynników, zwłaszcza jeśli myślą o posiadaniu trojga lub więcej dzieci.

Bariery społeczne i zdrowotne

Spadająca dzietność w Polsce nie wynika jednak wyłącznie z przyczyn ekonomicznych. Do kluczowych barier demograficznych należą także społeczne zmiany, takie jak sekularyzacja i rosnące uzależnienie od technologii, które wpływają na relacje społeczne i sposób spędzania wolnego czasu. Problemy zdrowotne, takie jak niepłodność czy rosnący odsetek cesarskich cięć bez wskazań medycznych, również nie pozostają bez znaczenia.

Szanse na zmiany – jakie kroki można podjąć?

Mateusz Łakomy uważa, że kluczem do poprawy sytuacji demograficznej są wielopłaszczyznowe działania, które pozwolą zbudować stabilne fundamenty pod decyzje prokreacyjne. Wyrównywanie różnic edukacyjnych między kobietami a mężczyznami, inwestowanie w stabilne formy zatrudnienia i rozwój rynku mieszkaniowego powinny być priorytetami. Polska może również czerpać inspirację z rozwiązań krajów zachodnioeuropejskich, w których dialog między administracją publiczną, przedsiębiorcami a społeczeństwem przyniósł wymierne efekty.

Zdaniem Łakomego, działania te mogą pomóc odbudować poczucie stabilności, które jest kluczowe, aby więcej Polaków decydowało się na założenie rodziny. Z kolei według raportu CBOS z 2023 roku, choć połowa młodych Polaków chciałaby mieć przynajmniej dwoje dzieci, aż 57% nie ma jeszcze potomstwa. Trudności w podejmowaniu decyzji o pierwszym dziecku zniechęcają bowiem również do powiększania rodzin, co prowadzi do niepokojących prognoz na kolejne dekady.

Potrzeba pilnych działań

Sytuacja demograficzna Polski staje się coraz bardziej alarmująca, a jej poprawa wymaga natychmiastowych i kompleksowych rozwiązań. Skuteczna strategia na rzecz wzrostu dzietności powinna obejmować nie tylko finansowe wsparcie rodzin, lecz także systemowe zmiany w zakresie edukacji, rynku pracy i warunków mieszkaniowych.